Bazylika Grobu Bożego w Miechowie

Historia bazyliki, sanktuarium i parafii

Bazylika Grobu Bożego w Miechowie

Miechów na starej pocztówce. Ze zbiorów Krzysztofa Lorka z Kielc.

15 lipca 1099 r. Jerozolima, miejsce męki i śmierci Chrystusa, zdobyta została przez krzyżowców, dowodzonych przez Gotfryda z Bouillon. Jako pierwszy władca Królestwa Jerozolimskiego, przyjął On tytuł „obrońcy Świętego Grobu” i odnowił sanktuarium Grobu Chrystusa. Obok niego uformowała się grupa zakonników, strażników, do opiekowania się Grobem, odprawiania modlitw i nabożeństw. Władca Królestwa Jerozolimskiego ustanowił dwudziestu kanoników Grobu Świętego, a ich celem głównym była służba Boża w bazylice wznoszonej na Golgocie, stworzenie więzi duchowej miedzy ówczesnymi krzyżowcami oraz propagowanie cnotliwego stylu życia. Zadaniem duchowym kanoników było spełnianie posług duszpasterskich wobec pielgrzymów i modlitwa przy Grobie. Tak oto w 1099 r. powstał Zakon Stróżów Świętego Grobu Bożego zwany potocznie Bożogrobcami.
Na początku drugiej dekady XII w. zakon otrzymał regułę Św. Augustyna, a kilkanaście lat później zatwierdzony został przez kolejnych papieży.
W 1162 r., jak podaje rocznik miechowski na pielgrzymkę do ziemi świętej udał się książę Jaksa herbu Gryf, właściciel Miechowa i ziem okolicznych. Przyjmuje się, że w 1163 r. w drogę powrotną zabrał ze sobą zakonnika – bożogrobcę. Prawdopodobnie miał na imię Marcin i był z pochodzenia Francuzem, dlatego zwano go Gallem. Według legendy wracający z pielgrzymki Jaksa wiózł również kilka worków z ziemią z miejsca, gdzie znajdował się Grób Pański w Jerozolimie. Miała ona zostać wysypana pod fundamenty pierwszego kościółka ufundowanego przez Jaksę. Zakon otrzymał od fundatora w posiadanie trzy miejscowości: Miechów, Zagorzyce i Komorów. W niedługim czasie przystąpiono do budowy kościoła
i klasztoru w Miechowie.
Ważnym etapem w rozwoju kongregacji miechowskich bożogrobców było wystawienie w 1198 r. dokumentu przez Monachusa, patriarchę kościoła Zmartwychwstania w Jerozolimie. Dyplom ten poświadczał dotychczasowe nadania i samodzielność klasztoru miechowskiego od wpływu patriarchy, i jak tłumaczą to znawcy tematu zezwalał na przyjmowanie darowizn i kierowanie się „własną polityką” gospodarczą i duchowną, zgodnie z miejscowymi realiami.
Dzieje Parafii Miechów
Historia miechowskiej parafii jest nierozerwalnie związana z Zakonem Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Jerozolimskiego (Ordo Canonicorum Regularium Custodum Sacrosancti Sepulchri Domini Hierosolymitani), popularnie zwanych bożogrobcami bądź miechowitami. 
W okresie średniowiecza i później w czasach nowożytnych parafia spełniała wielorakie funkcje religijne i społeczne. Stanowiła niejako najniższy szczebel administracji państwowej, natomiast jej gospodarz, pleban sprawował nad wiernymi zamieszkałymi w jej obrębie tzw. cura animarum, czyli opiekę duszpasterską.
 Chociaż prowadzenie parafii nie należało do zasadniczych zadań wspólnot zakonnych, to jednak placówki zakonne sprawowały opiekę duszpasterską, a także obejmowały parafie, w wyniku zgody władz kościelnych. Taką zgodę uzyskali bożogrobcy na mocy bulli papieża Urbana IV z 26 IX 1262 r. Tam, gdzie zakon posiadał prawo patronatu mogli oni obsadzać stanowiska kościelne, dodatkowo w 1262 r. zgodnie z wolą papieża bożogrobcy uzyskali egzempcję w szerokim zakresie spraw, co można najprościej wytłumaczyć, jako uzyskanie kompetencji władz zakonnych do czuwania nad pracą duszpasterską w parafiach przez nich kierowanych.
Można, zatem przyjąć, że bożogrobcy prowadzili parafię, co najmniej od II poł. XIII w. a niektórzy przesuwają jej powstanie na koniec XII w. Jej najstarszy okręg tworzyły niewątpliwie Miechów, Zagorzyce i Komorów, oraz miejscowość o tajemniczej nazwie Coccha – dziś łączona z miejscowością w okolicach Szczepanowic nad Parkoszówką. W I poł. XIII w. parafia powiększyła się o Jaksice, które w 1230 r. stały się w całości własnością miechowitów.
Ukształtowana z końcem XII w. parafia miechowska należała do najstarszych
w dekanacie wysocickim.
W XIII w. obok Jaksic do parafii miechowskiej została włączona Kalina Mała, Falniów, Szczepanowice nadane bożogrobcom w 1278 r. Przyjmuje się, że w okresie lokacji miejskiej Miechowa na prawie średzkim (1290) parafia obejmowała 10 miejscowości.
W XIV w. w wyniku wykupu sołectw przez bożogrobców następował dalszy rozrost parafii Miechów. W 1335 r. włączono Skwolną – Bukowską Wolę, rok później w 1336 r. Podleśną Wolę zaś w 1339 r. Bieńkowice – Podmiejską Wolę oraz, jak niektórzy sądzą w 1329 r. Wole Pstroską – Rozpierzchów. W II poł. XIV w. włączono Kamieńczyce, Brzuchanię
i Pstroszyce.
Z rejestru świętopietrza diecezji krakowskiej sporządzonego w 1328 r. dowiadujemy się, że parafia Miechów wchodziła w skład dekanatu prandocińskiego, który przynależał do archidiakonatu krakowskiego. Od lat 30. XIV w. parafia Miechów znalazła się dekanacie wysocickim. Między 1374 a 1513 r. był to dekanat skalski (Skała), zaś w XVI i XVII w. parafia Miechów podlegała pod dekanat Książ Wielki.
Na przełomie XIV i XV w. przyłączono Siedliska i wolę Kalińską, część Witowic oraz dwie osady należące do arcybiskupa gnieźnieńskiego – Biskupice i Lgota.
W połowie XV na podstawie Księgi uposażeń diecezji krakowskiej Jana Długosza: parafia Miechów liczyła 18,5 miejscowości, będących w całości lub w części własnością Bożogrobców. W jej skład wchodziły oprócz Miechowa: Zagorzyce, Komorów, Jaksice, Podleśna Wola, Brzuchania, Przesławice, Kamieńczyce, Rozpierzchów, Strzeżów, Przedmiejska Wola, Bukowska Wola, kalina (Mała), Szczepanowice, Falniów, Pstroszyce, Siedliska, Wola Kalińska oraz większa część Witowic (Witowice składały się z dwóch części – większej, Witowic i mniejszej, Gotprzydowic, należącej do parafii w Szreniawie). Terytorium parafii było dosyć rozległe – całość między Miechowem a najdalej położonymi na jej krańcach wsiami wynosiła w linii prostej 11 km. Obszar parafii przecinała płynąca na południe rzeczka Cicha, wpadająca w Kamieńczycach do Szreniawy.
Według szacunków Tadeusza Ładogórskiego, w połowie XIV wieku parafia miechowska liczyła ok. 2370 osób i była jedną z najbardziej ludnych w archidiakonacie krakowskim, zaś jej obszar mógł wynosić 128 km2. W latach 80. XVI w., na podstawie rejestrów poborowych, liczbę ludności parafii ocenia się na ok. 3500 osób (Miechów zamieszkiwało wówczas ok. 1400 mieszkańców).
O ile do poł. XVII w. widoczny jest wzrost liczby mieszkańców zarówno Miechowa jak
i parafii o tyle w z końcem tego wieku nastąpił gwałtowny spadek liczby mieszkańców:
ok. 2300 wiernych ( w samym mieście mieszkało zaledwie nieco ponad 900 mieszkańców).
Sto lat później, co wynika ze Spisu ludności chrześcijańskiej z 1790 r. Miechów liczył ok. 1500 mieszkańców. W parafii miechowskiej z końcem XVIII w., jak podaje Spis ludności diecezji krakowskiej prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego było ogółem 4837 katolików
i 31 osób wyznani mojżeszowego.
Istotną rolę w życiu miechowskiej parafii odgrywała szkoła i szpital. Szkoła parafialna, posiadająca własny budynek, funkcjonowała przynajmniej od XIV w., miała ona wysoki poziom nauczania, o czym świadczy kadra naukowa, choćby przykład późniejszego świętego Jana Kantego, będącego wykładowcą w latach 1421-1429. W końcu XVIII w. pobierało naukę w niej 31 uczniów.
Szpital jak również kaplica szpitalna św. Barbary usytuowane były przy drodze krakowskiej. Kaplica ta była drewniana i wzniesiono ją w XVI w. Na potrzeby szpitala były przewidziane odpowiednie dochody z dóbr zakonnych. W 1783 r. przebywało w nim ok. 4 osoby.
W parafii miechowskiej istotnym elementem życia religijnego były nabożeństwa odprawiane w kościele parafialnym, szczególnie uroczystą oprawę miały nabożeństwa w dni odpustowe. Inną forma aktywności religijnej były pielgrzymki, istniało tez kilka bractw. Najwcześniej poświadczonym jest bractwo św. Anny, zawiązane ok. 1602 r., istniało również Bractwo Różańcowe – od 1638 r., Bractwo Grobu Chrystusa od 1653 r. oraz Bractwo Szkaplerza (1792 r.)
 XIX w. charakteryzował się poważnymi zmianami w strukturze organizacyjnej parafii Miechów. Po kasacie zakonu w 1819 r. kościół klasztorny stał się ośrodkiem duszpasterskim w ramach diecezjalnej organizacji parafialnej. Od 1818 r. Miechów ustanowiono siedzibą dekanatu, który w I poł. XIX w. liczył 11 parafii. W II poł. XIX w. dekanat obejmował swym zasięgiem 40 parafii, na co miała wpływ sytuacja po Powstaniu Styczniowym, kiedy to władze państwowe uznały, że granice dekanatów będą się pokrywały z granicami powiatów.
XIX wiek był okresem, kiedy na terenie miechowskiej parafii funkcjonowały trzy kościoły. Świątynią parafialną był dawny kościół klasztorny pod wezwaniem Grobu Bożego, na cmentarzu istniał kościół św. Barbary, zaś w Siedliskach znajdował się kościółek pod wezwaniem Świętego Krzyża, wzniesiony w XV-XVI w. Szpital funkcjonujący już od kilku wieków, a o którym była już mowa – był instytucją parafialną i istniał przy kościele św. Barbary. W 1874 r. rozpoczęto budowę nowego szpitala w Miechowie pod wezwaniem św. Anny. Od 1902 r. obsługiwały go siostry miłosierdzia – szarytki, w 1905 r. urządzono przy nim kaplicę, a w 1910 r. utworzono przy miechowskim szpitalu kapelanię.
Przełom XIX i XX w. to czas powstawania w parafii miechowskiej nowych instytucji społeczno-religijnych takich jak np. kółka rolnicze, czytelnie parafialne, ochronki dla sierot
i wiele innych.
W 1834 r. liczba parafian wynosiła 5910 osób, by niecałe trzy dekady później zmniejszyć się do ok. 5 tysięcy parafian.
Do 1862 r. w Miechowie obowiązywał zakaz osiedlania się Żydów. Po tym okresie nastąpił znaczny wzrost ludności wyznania mojżeszowego, zarówno w samym Miechowie jak również na terenie parafii.
Po Powstaniu Styczniowym, aż do 1914 r. znacznie zwiększyła się liczba mieszkańców parafii z 6035 w 1865 r. do 12 200 w 1914 r.
Do połowy XIX w., kiedy to parafią miechowską zawiadowali bożogrobcy utrzymywały się dawne tradycje nabożeństw parafialnych, w ostatnich dekadach XIX w. Również kultywowany był starodawny zwyczaj związany historycznie z tradycjami Bożogrobców
i z ludowymi formami kultu Męki Pańskiej. Podobnie jak w poprzednich wiekach istniało wtedy przy parafii kilka bractw, podjęto także inicjatywę tworzenia towarzystw wstrzemięźliwości.
XX w. to trudny czas nie tylko dla całego Kościoła powszechnego, ale również dla mniejszych wspólnot jak te parafialne.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. parafia Miechów, diecezji kieleckiej znalazła się w powiecie miechowskim. Była bardzo rozległą parafią i w okresie międzywojennym liczyła przeszło 30 miejscowości wchodzących w skład czterech gmin, skupiała, zatem ludność zarówno wiejską, jak i miejską. W roku odzyskania niepodległości liczba parafian wynosiła ok. 12 350 osób.
Oczywiście najważniejsze zadania, jakie przyświecały Kościołowi powszechnemu to zintegrowanie podstawowych norm i wartości chrześcijańskich w instytucji małżeństwa
i rodziny. Dlatego w okresie międzywojennym również w parafii miechowskiej ówcześni duszpasterze dbali szczególnie o rodziny i ich kondycję moralno-duchową. Ważną rolę pomocniczą pełniła tutaj prasa katolicka, kolportowana w miechowskiej parafii, dbano również o czytelnictwo, czemu służyła założona przez ks. Zapałowskiego czytelnia i biblioteka parafialna. Od 1918 r. na terenie miechowskiej parafii istniało wiele nowych bractw
i stowarzyszeń. Od lat 30. XX w. w dekanacie miechowskim podjęto inicjatywę zorganizowania w parafiach Akcji Katolickiej.
 Okres II wojny światowej był dla parafii miechowskiej, jej kapłanów i wiernych trudnym doświadczeniem, ale starano się prowadzić, oczywiście na ile to było możliwe,
normalną działalność duszpasterską, a kościół miechowski był czynny w tym okresie. Kaplicę szkolną (dawną cerkiew), Niemcy zajęli na magazyn zbożowy.
Po roku 1945 granice parafii miechowskiej uległy zmianom. W r. 1947 z parafii Miechów i parafii Książ Wielki została wydzielona parafia Czesławów (obecnie Antolka), do której przyłączono wieś Brzuchania. W 1953 r. decyzją Kapituły Katedralnej w Kielcach odłączono pięć rodzin ze wsi Szczepanowice i przyłączono do parafii Czaple Wielkie. W 1967 r. Kuria Diecezjalna przydzieliła do parafii Kalina Wielka cztery rodziny ze wsi Kalina Las.
W roku 1970 erygowano parafię w Przesławicach pod NMP Matki Kościoła, zaś pierwszym proboszczem został ks. Stanisław Sztafrowski, wikary z Miechowa. Terytorium parafii wydzielono z parafii Miechów i objęło wsie: Celiny Przesławickie, Jaksice, Kamieńczyce, Przesławice, Wielki Dół, oraz ze względu na usytuowanie budynków – kilka rodzin ze Szczepanowic.
W latach osiemdziesiątych z części parafii Miechów, utworzono parafię
w Pstroszycach pod wezwaniem św. Jadwigi, której pierwszym proboszczem mianowany został ks. Leszek Molenda, również wikary z Miechowa. W jej skład weszły: Pstroszyce I i II, Podleśna Wola Dolna i Górna, Widnica.
 Okres powojenny – lata 1945- 1989 – to czas wielkich zmian w Polsce, a zarazem czas walki systemu politycznego z Kościołem Katolickim, co również nie ominęło i parafii
w Miechowie. To tylko dzięki wytrwałości i stanowczej postawie ówczesnych proboszczów miechowskich – ks. Jana Widłaka i ks. Stanisława Wesołowskiego, lokalna wspólnota kościelna przetrwała ten trudny czas.
Warto nadmienić, że z miechowskiej parafii wywodził się biskup kielecki z lat 60. XX. Edward Muszyński.
Po przejściu na emeryturę w 1972 r. długoletniego proboszcza ks. infułata Jana Widłaka, probostwo w Miechowie objął ks. Stanisław Wesołowski, kanonik honorowy kapituły wiślickiej, dotychczasowy proboszcz w Gołaczewach. Od momentu objęcia parafii rozpoczął akcję zmierzającą do odrestaurowania budynków kościelnych i obiektów parafialnych. Przeprowadził gruntowny remont dachu kościoła, wymienił instalację elektryczną i założył instalację odgromową, przeprowadził renowację tynków zewnętrznych, wnętrze wyposażył w nowe i ogniotrwałe tabernakulum. Częściowemu remontowi poddane zostały mury cmentarne, wykończył i wyposażył Kościół św. Barbary (dnia 15 lipca 1992 r. odbyła się na cmentarzu parafialnym konsekracja tego kościoła dokonana przez bp. kieleckiego ks. Stanisława Szymeckiego). Wymienił ponadto pokrycie dachowe Kościoła św. Krzyża w Siedliskach podbudowując wieżę, która zmurszała w części przyziemnej.     
Nie mniejsze zasługi w zakresie działań konserwatorskich poniósł kolejny proboszcz ks. prałat Jerzy Gredka. Na szczególną uwagę zasługują jego działania w celu ratowania przed całkowitą ruiną budynku klasztornego. Dokonał wymiany więźby dachowej i pokrycia, wymiany okien oraz uzupełnienia ubytków w ścianie zachodniej budynku klasztornego. Przeprowadził gruntowną restaurację wnętrza kościoła wraz z wymianą i przełożeniem posadzki. Wnętrzu świątyni przywrócił dawny koloryt i dekorację. Dzięki staraniom księdza prałata została odnowiona Kaplica Grobu Bożego, w której podczas prac konserwatorskich odkryto na kopule unikalne freski. Na szczycie hełmu wieży kościoła umieścił planowaną jeszcze przez ks. Nepomucena Kryszkiera figurę Chrystusa Zmartwychwstałego.
W dniu 3 listopada 1996 roku papież Jan Paweł II nadał parafialnej świątyni miechowskiej miano Bazyliki Mniejszej. Akt ten zwieńczył wieloletnie dzieło proboszczów miechowskiego kościoła starających się o uzyskanie tego tytułu dla tak ważnego dla chrześcijaństwa polskiego obiektu kultu.
Ordynariusz diecezji kieleckiej ks. bp. Kazimierz Ryczan, dla dalszego podniesienia rangi miechowskiej bazyliki, erygował na mocy dekretu z dnia 24 grudnia 1997 roku Miechowską Kapitułę Kolegiacką.
W latach 2007-2011 po uzyskaniu funduszy z projektu unijnego przeprowadzono remont południowego skrzydła klasztoru oraz zamku generałów z przeznaczeniem na organizację Muzeum Ziemi Miechowskiej, które powstało w 2012 r.
Po śmierci ks. Jerzego Gredki w 2013 r. nowym proboszczem został ks. Mirosław Kaczmarczyk przybyły z Chęcin.
Kolejny proboszcz parafii ks. Franciszek Siarek kontynuuje dzieło restauracji zespołu poklasztornego bożogrobców.